این از عنایت اسلام به پدر و مادر است که حتى بعد از مرگ آنها نیز برایشان حقى قرار داده است ، و حقوق آنها منحصر به حال زنده بودنشان نمى باشد.
انسان هر چقدر در نیکى و احسان به پدر و مادرش کوشش نماید، هرگز نمى تواند شکر لازم آنان را ادا نماید. بخاطر همین است که خداوند متعال قدردانى از ایشان را در ردیف سپاس و شکر خود قرار داده است . چنانکه در قرآن کریم مى فرماید:
ان اشکرلى ولوادیک الى المصیر.
(لقمان / 14)
به انسان سفارش نمودیم که ، شکر مرا و پدر و مادرت را بجاى آور، که بازگشت همه شما به سوى من است .
و از موارد احسان به پدر و مادر بعد از مرگ آندو، دادن بدهى آنان و طلب آمرزش و نیابت در قضاى عبادتهاى آنهاست . مانند قضاى نماز، روزه ، حج ، زیارات و صدقات (واجب و مستحب ).
پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:
من البر بالوالدین بعد موتهما الصلاة علیهما ولاءستغفار لهما و الوفاء بعدتهما و اکرام صدیقهما و صلة رحمهما.
(میزان الحکمه / ج 10، 711)
از نیکى بر پدر و مادر بعد از مرگ آندو، این است که ، برایشان نمازگزارى ، و طلب آمرزش نمائى ، و به وعده هاى آنها (نسبت به دیگران ) وفا کنى ، و به دوستانشان احترام گذارى و یا ارحام آنها صله رحم بجا آورى .
و نیز آن حضرت فرمود:
و والدیک فاطعهما و برهما حیین کانا اءو میتین و ان اءمراک اءن تخرج من اءهلک و مالک فافعل ، فان ذلک من الایمان .
(بحار / ج 71، 34)
از پدر و مادرت اطاعت کن و به آنان نیکى نما، زنده باشند یا مرده ؛ و اگر تو را امر کردند که از اهل و عیال و مال خود جا شوى ، اطاعت کن ، زیرا که اطاعت از پدر و مادر از ایمان است .
در حدیث دیگرى پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:
سید الاءبرار یوم القیامة رجل بر والدیه بعد موتهما.
(بحار / ج 71، 86)
آقا و بزرگ نیکوکاران در روز قیامت ، کسى است که بعد از مرگ پدر و مادرش ، به آنان نیکى نماید.
امام باقر (علیه السلام ) فرمود:
ان العبد لیکون بارا بوالدیه فى حیاتهما ثم یموتان فلا یقضى عنهما دیونهما ولا یستغفر لهما فیکتبه الله عاقا و انه یکون عاقا لهما فى حیاتهما غیر بار بهما فاذا ماتا قضى دینهما واستغفر لهما فیکتبه الله بارا.
(بحار / ج 71، 59)
چه بسا بنده اى در حال زنده بودن پدر و مادرش به آنان نیکوکار باشد، ولى بعد از مرگ ایشان بدهى آنان را نمى دهد و برایشان طلب آمرزش نمى کند، پس خداوند او را از جمله عاق والدین مى نویسد. و چه بسا فردى در زندگى پدر و مادر عاق آنان شده و به آن دو نیکى نکرده است ، ولى بعد از مرگ ایشان ، بدهى آنها را پرداخت نموده و برایشان طلب آمرزش مى کند و خداوند او را از جمله نیکوکاران مى نویسد.
امام صادق (علیه السلام ) فرمود:
ما یمنع الرجل منکم اءن یبر والدیه حیین اءو میتین یصلى عنهما و یتصدق عنهما و یحج عنهما و یصوم عنهما فیکون الذى صنع لهما و له مثل ذلک فیزیده الله عزوجل ببره و صلاته خیرا کثیرا.
(بحار / ج 71، 46)
چه چیز مانع شما مى گردد که در حال حیات و بعد از مرگ پدر و مادر به آنها نیکى و احسان کنید؟! از عوض آنها نماز خوانده و صدقه بدهید و حج بجا آورده و روزه بگیرید، تا آنچه انجام داده اید براى آنها باشد و مانند آن ثوابها براى شما نیز ضبط گردد، و خداوند به احسان و نیکى و نماز شما، خیر زیاد عنایت فرماید.
در این احادیث شریف ، ملاحظه قابل توجهى وجود دارد: و آن این است که ، در روایات تاءکید زیادى بر حقوق پدر شده است و دلیلش این است که ، رعایت حقوق پدران بر فرزندان ، یک امر فطرى است ، زیرا که هر پدر امتداد زندگى خود را در وجود فرزندان خود مى بیند؛ تا آنجا که گفته شده :
اءولادنا اءکبادنا تمشى على الاءرض .
فرزندان ما جگر گوشه هاى ما هستند که بر روى زمین راه مى روند.
به خاطر همین است که ، هر پدرى به حکم طبیعت و غریزه فطرى اهتمام ورزیدن ، مهربانى و توجه به فرزندان خود را دوست دارد. و اما تاءکید این روایات بر فرزندان این است که ، چون آنان در اثر گرفتارى در زندگى خودشان و اشتغالات زندگى معمولا آنها را از حقوق پدران و مادران غافل مى سازد، لذا این تاءکیدها ضرورت دارد.
پدران گرامى !
پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:
رحم الله من اءعان ولده على بره ، فقیل کیف یعینه على بره ؟ فقال صلى الله علیه و آله : یقبل میسوره و یتجاوز عن معسوره ، ولا یرهقه ولا یخرق به فلیس بینه و بین اءن یصیر فى حد من حدود الکفر الا اءن یدخل فى عقوق اءوقطیعة رحم .
(وسائل / ج 15، 200)
خدا رحمت کند، کسى را که فرزند خود را بر نیکى اش یارى کند، گفته شد: یا رسول الله صلى الله علیه و آله چگونه بر نیکى اش یارى نماید؟ فرمود: آنچه در توان دارد از او قبول کند و آنچه توان ندارد از او صرف نظر نماید، و بر او ستم نکند و از حد خود، تجاوز ننماید، و باید بداند که بین کفر و عاق والدین شدن و قطع صله رحم ، یک مرز بیش ، وجود ندارد.
بسیارى از پدران توقع دارند که فرزندانشان رفتار نیکو داشته باشند و انتظار دارند که آنها از نظر اخلاق متعهد و متعادل باشند، و با زبان به رعایت حقوق پدرى و مادرى ، تاءکید دارند ولکن عملا (با کارهاى خود) آن را نقض مى کنند. چنانکه در حدیث شریف نبوى وارد شده که فرمود:
فرزندان خود را بر کارهاى نیک یارى نمى کنند، بلکه برعکس با کارهاى خود، عاق شدن و قبول نکردن حق را به آنها تعلیم مى نمایند.
امام صادق (علیه السلام ) فرمود:
بروا آباءکم یبرکم اءبناءکم و عفوا عن نساء الناس تعف نساءکم .
(بحار / ج 74، 65 و ج 76 / 19 - 18)
به پدر و مادر خود احسان و نیکى کنید، تا فرزندانتان به شما نیکى و احسان کنند، و نسبت به زنان مردم عفیف و خود نگهدار باشید، تا زنان شما نیز عفیف بمانند.
على (علیه السلام ) فرمود:
ولا تقسروا اءولادکم على آدابکم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم .
(نهج البلاغه )
فرزندان خود را به آداب و رسوم خود مجبور نسازید، زیرا که آنها بر غیر زمان شما آفریده شده اند.
گاهى بعضى از پدران را مشاهده مى کنیم که به گفته هاى فرزندانشان بى توجهى مى کنند و به سوالهاى آنان پاسخ صحیح و قانع کننده نمى دهند، و در هر کار که آنها را ناراحت سازد، فرزندان خود را مجازات مى نمایند، در حالى که بسیارى از کارهاى آنان ، فرزندانشان را ناراحت کرده اما هیچ گاه خود را مستحق مجازات و ملامت نمى دانند.
پس اى پدر گرامى ! در بزرگى و عظمت نعمت هاى خدا بر خودت ، اندیشه کن و بدان که از بزرگترین نعمتهاى زندگى تو؛ مال و فرزندان تو است و از آنها جز باقیات صالحات فایده اى به حال تو نخواهند داشت ، فرزندانت صورت و نشانه اى از وجود تو هستند که نام تو را با خود دارند، مواظب باش که اهل خیر و سعادت باشند. خود صالح و عامل باش تا فرزندانت نیز، چنین در دامن تو پرورش یابند. بر اعمال نیک و پسندیده ، در وجود خود، فرزندان و وطنت مراقب باش ، براى اهل خیر و عمل صالح مهربان باش ، تا فرزندانت نیز چنین افرادى نافع به حال جامعه باشند و براى صلاح خود، جامعه و وطن خویش تلاش کنند.