در بسیارى از خطبه ها و کلمات قصار نهج البلاغه سختیهاى مرگ و ظلمت قبر و مشکلات جهان پس از مرگ بیان شده است و طبیعى است که یادآورى اینگونه مسائل موجب سلب آرامش روحى و به وحشت افتادن مردم است، لذا بعید به نظر مى رسد که اینگونه سخنان مربوط به على بن ابى طالب علیه السلام بوده باشد. [ اثر التشیع فى الادب العربى، ص 61. ]

پاسخ:

اولا: اگر یادآورى مرگ و قبر و قیامت و مانند آن براى جامعه مفید نبوده و موجب سلب آسایش و آرامش جامعه است پس چرا در قرآن کریم و احادیث نبوى این همه از آنها یادآورى شده است از جمله:

"اینما تکونوا یدرککم الموت..." [ سوره ى نساء، آیه 78. ] "هر کجا که باشید شما را مرگ درمى یابد...".

"کل نفس ذائقه الموت" [ سوره ى انبیاء، آیه ى 35. ] "هر نفسى چشنده ى مرگ است".

"کل من علیها فان" [ سوره ى الرحمن، آیه ى 26. ] "تمام کسانى که بر زمینند فانى شوند".

"کل شى هالک الا وجهه" [ سوره ى قصص، آیه ى 88. ] "جز ذات او همه چیز نابود شونده است".

و در بسیارى از کتب حدیث شیعه و اهل سنت احادیثى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم به همین مضمون نقل شده است از جمله:

حدیثى در کتاب "تحف العقول" از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم مى خوانیم که فرموده: "مالى ارى حب الدنیا قد غلب على کثیر من الناس، حتى کان الموت فى هذه الدنیا على غیرهم کتب..." [ تحف العقول، ص 29. ]

""چه شده است؟" چرا مى بینم محبت دنیا بر بسیارى از مردم غلبه کرده است، گویا مرگ در این دنیا براى جز اینان نوشته شده و گویا مراعات حق براى جز اینان واجب مى باشد بلکه گویا آنچه را از خبر مردگان مى شنوند همانند مسافرانى هستند که به زودى باز خواهند گشت؟...".

و ثانیا: از آنجا که یاد مرگ و قبر و قیامت در سازندگى انسان تاثیر ه سزائى دارد لذا در تعالیم دین مبین اسلام اینهمه به آن ترغیب شده است زیرا اگر انسان پیوسته به یاد مرگ بوده و آمادگى لازم جهت فرارسیدن آن را داشته باشد نتایج ذیل حاصل شود:

- داراى زندگانى شرافتمندانه اى خواهد بود.

- در برابر قدرتهاى شیطانى و تمام طاغوتیان با دلیرى و شجاعت مى ایستد.

- انسانى کریم و داراى روحیه ى بذل و بخشش خواهد بود.

- بر مال دنیا حرص و طمع نخواهد داشت.

- در برابر مشکلات بردبار و صبور است.

- در هر دو حال گرفتارى و گشایش شکر گذار است.

- داراى عزمى راسخ و اراده اى مستحکم مى باشد.

- با عزت زندگى مى کند و زیر بار ذلت و منت کسى نمى رود.

- در کارها با جدیت به پیش مى رود و هیچگاه خسته نمى شود.

- عنان گسیخته در پى شهوترانى نمى رود.

- کارهاى دنیا را بدون شتاب زدگى انجام مى دهد "گوئى تا ابد در این دنیا زندگى خواهد کرد" و در کارهاى آخرت جدى است و کار امروز را به فردا نمى اندازد "گوئى همین فردا خواهد مرد و از ثواب و پاداش آن محروم مى شود".

و از آنجا که یاران خوب رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم پیوسته به یاد مرگ بودند، لذتهاى دنیا را نادیده گرفتند و با عزت زیستند و بسیارى از آنان به شرف شهادت نائل شدند. و موجبات پیروزى و گسترش اسلام را فراهم ساختند.

و از آن هنگامى که مسلمانان یاد مرگ را به فراموشى سپردند و به دنبال دنیا و لذتهاى مادى و شهوات رفتند و به هوا و هوسها رو آوردند، آن عزت و اقتدار خود را از دست دادند و از هر صدائى به خود مى لرزیدند و ظالمان بر آنها مسلط شدند.

از آنچه گذشت به این نتیجه رسیدیم که پیوسته به یاد مرگ بودن موجب خودسازى و خشنودى پرودگار و به فراموشى سپردن آن موجب گمراهى و خشنودى شیطان است، و همین مطلب یکى از امتیازها و ویژگیهاى نهج البلاغه به شمار مى آید و به همین علت- چنانکه گذشت- ابن ابى الحدید معتزلى در شرح خطبه ى "الهاکم التکاثر" مى گوید: پنجاه سال پیش تاکنون بیش از هزار مرتبه خوانده ام و در هر مرتبه تاثیر جدیدى بر من گذاشته است...". [ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 11، ص 153. ]

بنابراین این شبهه نیز ناتمام است.